Οι έντονες και επί μακρόν επικρίσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τον τρόπο που επιλέγεται η ηγεσία της Δικαιοσύνης στη χώρα μας, θέμα που επανέρχεται εν όψει και της επικείμενης συνταγματικής αναθεώρησης, οδήγησαν σε νέες ρυθμίσεις την κυβέρνηση, ρυθμίσεις με τις οποίες επιχειρείται να αλλάξει το ισχύον σκηνικό.
Οι νέες διατάξεις, που περιλαμβάνονται σε νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης (για άλλα θέματα) που τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση, δίνουν για πρώτη φορά τη δυνατότητα στους ίδιους τους δικαστικούς να μετέχουν, με έναν τρόπο, στην επιλογή της ηγεσίας της Δικαιοσύνης ψηφίζοντας οι Ολομέλειες των ανωτάτων δικαστηρίων ποιους θεωρούν κατάλληλους για κορυφαίες θέσεις της δικαστικής ιεραρχίας.
Οι νέες διατάξεις, τις οποίες δημοσιοποιεί «Το Βήμα», ως συνέπεια των ευρωπαϊκών επικρίσεων για το κράτος δικαίου στη χώρα μας, προβλέπουν συγκεκριμένα ότι οι ολομέλειες του Αρείου Πάγου, του Συμβουλίου της Επικρατείας και του Ελεγκτικού Συνεδρίου αντίστοιχα θα ψηφίζουν με μυστική ψηφοφορία κάθε χρόνο για την επιλογή των ανώτατων δικαστικών που πρόκειται να επιλεγούν από την κυβέρνηση για ηγετικές θέσεις στο δικαστικό σώμα.
Γνωμοδοτικού χαρακτήρα
Οι προτάσεις προσώπων από τις Ολομέλειες των ανωτάτων δικαστηρίων κατά τις νέες διατάξεις που σύντομα θα οδηγηθούν προς ψήφιση στη Βουλή προβλέπονται γνωμοδοτικού χαρακτήρα για την κυβέρνηση και δεν είναι δεσμευτικές. Ωστόσο, καθίσταται φανερό πως αν η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, για παράδειγμα, έχει ψηφίσει ένα συγκεκριμένο πρόσωπο για πρόεδρο του δικαστηρίου, και μάλιστα με συντριπτική πλειοψηφία ψήφων, δύσκολα μια κυβέρνηση θα οδηγηθεί σε επιλογή ενός άλλου, που θα έχει συγκεντρώσει ελάχιστες ψήφους και δεν θα έχει υποδειχθεί από τους ίδιους τους δικαστές.
Πάντως, η νέα ρύθμιση που θα εφαρμοστεί από τις φετινές επιλογές για την ηγεσία της Δικαιοσύνης, κυρίως στον Αρειο Πάγο, όπου αποχωρούν τόσο η Πρόεδρος όσο και η Εισαγγελέας του ανωτάτου δικαστηρίου, αναμένεται να ψηφιστεί σύντομα, καθώς οι εκλογές στα ανώτατα δικαστήρια προσδιορίζονται να διεξαχθούν μέσα στον προσεχή Μάιο.
Η νέα ρύθμιση μάλιστα προβλέπει ότι οι δικαστές και οι εισαγγελείς είναι υποχρεωμένοι να ψηφίσουν τουλάχιστον τρεις για να μην υπάρξουν φαινόμενα κάποιος δικαστικός να συγκεντρώνει μεγάλο αριθμό ψήφων και κάποιος άλλος να «πατώνει», με αποτέλεσμα να εκλαμβάνεται η μη ψήφισή του ως αποδοκιμασία από το ίδιο το δικαστικό σώμα.
Η συνταγματική αναθεώρηση
Και ενώ οι νέες διατάξεις βάζουν στο παιχνίδι της επιλογής και τους ίδιους τους δικαστές, έστω και σε γνωμοδοτικό επίπεδο, η φετινή διαδικασία επιλογής για νέα ηγεσία κυρίως στον Αρειο Πάγο, λόγω της ταυτόχρονης αποχώρησης της Προέδρου Ιωάννας Κλάπα και της Εισαγγελέως Γεωργίας Αδειλίνη, αναμένεται και λόγω της εφαρμογής του νέου νόμου αλλά και λόγω της πολιτικής συγκυρίας εξαιρετικά ενδιαφέρουσα.
Αλλωστε τον Μάιο θα γίνουν οι εσωτερικές εκλογές με την υπόδειξη υποψηφίων και για τις δύο κορυφαίες θέσεις της δικαστικής ιεραρχίας από την Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, ενώ στη συνέχεια θα ακολουθηθεί η, γνωμοδοτικού και πάλι χαρακτήρα, επιλογή από τη Βουλή, δηλαδή από αρμόδια επιτροπή, όπως γίνεται τα τελευταία χρόνια.
Ωστόσο, παρά τα δύο φίλτρα, Ολομέλειες των ανωτάτων δικαστηρίων και Βουλή, η κυβέρνηση παραμένει κυρίαρχη στην επιλογή ηγεσίας στη Δικαιοσύνη, σύστημα που έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια (και βελτιώνεται με τον νέο νόμο) αλλά δεν έχει αλλάξει στην ουσία του.
Οι επικρίσεις για τον τρόπο επιλογής ηγεσίας στη Δικαιοσύνη σε μια πολιτική και κοινωνική συγκυρία αμφισβήτησης των θεσμών αναμένεται άλλωστε να ενταθούν εν όψει της συνταγματικής αναθεώρησης, καθώς το θέμα αυτό έχει εξαγγελθεί από τον Πρωθυπουργό ότι θα είναι σε εκείνα που θα συζητηθούν για ενδεχόμενες αλλαγές, ενώ το ΠαΣοΚ το έχει θέσει ως προτεραιότητα στην επικείμενη συνταγματική αναθεώρηση. Επίσης και άλλα κόμματα της αντιπολίτευσης διατυπώνουν προτάσεις για αλλαγές που θα μορφοποιηθούν εν όψει της συνταγματικής αναθεώρησης που αναμένεται να ξεκινήσει στο τέλος του χρόνου.
Ανάλογες προτάσεις αλλαγών του τρόπου επιλογής της ηγεσίας της Δικαιοσύνης διατυπώνονται δημόσια από τις δικαστικές ενώσεις, τους δικηγορικούς συλλόγους, νομικούς και συνταγματολόγους, ενώ το τι εφαρμόζεται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες θα παίξει τον ρόλο του.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης η επιλογή ηγεσίας της Δικαιοσύνης είναι με παραλλαγές στην κυβερνητική αρμοδιότητα, με δεδομένο πως τα δικαστικά συστήματα ποικίλλουν από χώρα σε χώρα και εκείνο που λαμβάνεται υπόψη δεν είναι μόνον η επιλογή ηγεσίας στη Δικαιοσύνη αλλά και ο ορισμός των δικαστών και η εξέλιξή τους.
Απόσυρση δικαστών
Πάντως, εκτός από τη νέα νομοθετική ρύθμιση για συμμετοχή και των ίδιων των δικαστών στην επιλογή της ηγεσίας της Δικαιοσύνης, στο υπουργείο Δικαιοσύνης μελετούν ρύθμιση που θα προβλέπει ότι εν ενεργεία δικαστικοί δεν θα εκτελούν, κάτι που γίνεται ως σήμερα, καθήκοντα σε διάφορες δημόσιες θέσεις, αλλά για τις θέσεις αυτές θα προβλεφθεί να απασχολούνται δικαστικοί αφυπηρετήσαντες, δηλαδή εκείνοι που συνταξιοδοτούνται και αποχωρούν από το δικαστικό σώμα, εφόσον βέβαια το επιθυμούν.
Ετσι, αναμένεται να απελευθερωθεί σημαντικός αριθμός δικαστών, που σήμερα βρίσκονται ουσιαστικά εκτός Δικαιοσύνης, και να επανέλθουν στα δικαστικά τους καθήκοντα. Για παράδειγμα, μόνον για την εξέταση αιτήσεων ασύλου απασχολούνται περί τους 60 τουλάχιστον διοικητικούς δικαστές, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη μείωση του δυναμικού της διοικητικής Δικαιοσύνης. Ανάλογα, πολλοί είναι οι δικαστικοί και οι εισαγγελείς που έχουν καθήκοντα σε διάφορες υπηρεσίες του Δημοσίου και πάντως κινούνται εκτός δικαστηρίων.
Το θέμα με τους αφυπηρετήσαντες δικαστικούς για την αξιοποίησή τους απασχολεί ήδη εν όψει και της συνταγματικής αναθεώρησης, σε άλλο επίπεδο, εκείνο της κατάληψης θέσεων σε ανεξάρτητες αρχές και λοιπά. Υπάρχουν προτάσεις για πλήρη απαγόρευση ενασχόλησης επίτιμων δικαστικών μετά τη συνταξιοδότησή τους, όμως διατυπώνεται και ισχυρός αντίλογος με την επίκληση παραδειγμάτων ανώτατων δικαστικών που και σήμερα με επιτυχία υπηρετούν ή υπηρέτησαν ως επικεφαλής ανεξάρτητων αρχών, όπως ο Κώστας Μενουδάκος και άλλοι. Σε κάθε περίπτωση, όλα αυτά θα κριθούν στο πλαίσιο της συνταγματικής αναθεώρησης.