Αυτή η δίκη, προτού αρχίσει, σίγουρα δεν είχε καλυφθεί με την αχλύ του μύθου. Είχε αντίθετα φορτωθεί με τις προσδοκίες όλων. Εκείνων που αξιώνουν να φωτιστεί αυτή η υπόθεση που 28 χρόνια ταλάνισε τη χώρα. Να φωτιστούν όλες οι πλευρές και να δικαιωθούν τα θύματα μιας δράσης που ήταν σκοτεινή, που ήταν εγκληματική και που είχε δεκάδες και δεκάδες θύματα. Και η δίκη πια είναι ένα γεγονός που ζει ανάμεσα μας. Τις πρώτες ημέρες που ήδη πέρασαν μας έδωσε το στίγμα. Και του δικαστηρίου και των 19 που βρίσκονται στο εδώλιο και των εισαγγελέων και των συνηγόρων ένθεν και ένθεν. Και βέβαια του κράτους που έχει αναλάβει την οργάνωση και τη διεξαγωγή της. Εδωσε το στίγμα μιας δίκης, δίκης αναμφίβολα ιστορικής, που καλείται να βάλει μια τελεία. Να απαντήσει στο ερώτημα τι ήταν και τι έκανε η 17Ν, να δικάσει αυτούς που βρίσκονται στο εδώλιο ως μέλη της, που τους βαρύνουν εκατοντάδες αδικήματα αλλά κυρίως να πείσει. Να πείσει πως ό,τι αποφασιστεί είναι αυτό που ισχύει. Να πείσει όλους δηλαδή πως οι ένοχοι είναι ένοχοι και οι αθώοι είναι αθώοι. Η πρώτη εβδομάδα αυτής της δίκης, αν δεν μας έδωσε με ακρίβεια το τι θα γίνει στη συνέχεια, μας έδωσε αναμφίβολα το πλαίσιό της. Το πλαίσιο για τους δικαστές, τους κατηγορουμένους και τα θύματα. Γιατί αυτοί είναι άξονές της.
Το δικαστήριο, ας αρχίσουμε από εκεί, μας έδειξε ένα πρόσωπο που σχολιάστηκε πολύ, συζητήθηκε εξίσου και καθόρισε την εικόνα της διαδικασίας. Με πρωταγωνιστή τον πρόεδρο του δικαστηρίου, τον κ. Μιχάλη Μαργαρίτη, έδωσε δείγμα γραφής για το πώς θα την πάει τη δίκη. Ο πρόεδρος με τη στάση του, τη συμπεριφορά του προς τους κατηγορουμένους, τη θέση του στα αιτήματα της υπεράσπισης αλλά και εκείνα της πολιτικής αγωγής, δεν άφησε περιθώρια για να σκεφθούν κάποιοι πως έχουμε να κάνουμε με μια δίκη «στημένη».
Εδωσε σε όλους να καταλάβουν – και στους κατηγορουμένους – πως όλα θα ακουστούν, όλα θα λεχθούν, αλλά το δικαστήριο είναι αυτό που θα αποφασίσει. Η φράση του κ. Μαργαρίτη σε ένα μακρύ διάλογο που είχε με τον Δημήτρη Κουφοντίνα, «εδώ δικάζουμε με βάση τη συνείδησή μας το Σύνταγμα και τον νόμο» ήταν η πεμπτουσία του μηνύματος που θέλησε να στείλει. Ο κ. Μαργαρίτης έδειξε εκείνο που χρόνια οι 19 κατηγορούμενοι δεν μπορούσαν να κατανοήσουν. Πως ζούμε σε μια χώρα δημοκρατική, που το Σύνταγμα ισχύει και τηρείται.
Οι προσφωνήσεις του προέδρου αμέσως μόλις η αυλαία άνοιξε «Εχετε την ευγενή καλοσύνη, κύριε Κουφοντίνα» ή «Κυρία Σωτηροπούλου, παρακαλώ, μπορεί να καθήσετε δίπλα στον σύζυγό σας», εκφράσεις ασυνήθιστες για τις δικαστικές μας αίθουσες, δεν άφησαν περιθώρια για οξύνσεις και «καταγγελίες».
Η φράση του – και πάλι από τον μακρύ διάλογο που είχε με τον Κουφοντίνα – «είμαι ισόβιος εγώ από το Σύνταγμα, τι εξαρτήσεις να έχω ο καημένος», που δόθηκε σε απάντηση των όσων ο κατηγορούμενος είπε για «πιέσεις και για εξαρτήσεις» που συνηγορούν υπέρ της θέσης του πως η απόφαση είναι προειλημμένη, δεν ήταν μόνον μια απάντηση. Ο τρόπος και το ύφος που ελέχθη ακύρωσαν τον λόγο του Δημήτρη Κουφοντίνα και προσέφεραν ακόμη μία θεσμική παράμετρο σ’ αυτή τη δίκη.
Και οι κατηγορούμενοι που εμφανίστηκαν την πρώτη ημέρα ψύχραιμοι και χαλαροί, όταν τα θύματα παρήλαυναν στη δίκη, δεκάδες θύματα και συγγενείς θυμάτων, άκουσαν το βαρύ κατηγορώ από τους εισαγγελείς δίχως να δείξουν κάτι. Στη συνέχεια όμως μας έδειξαν πολλά. Μας είπαν με σαφήνεια για τη στάση τους και για τη θέση τους σ’ αυτή τη δίκη. Και εκείνο που ήταν το κυρίαρχο σ’ αυτή την τοποθέτησή τους, εκτός από τα λόγια, ήταν πως και οι 19, μηδέ και του Γιωτόπουλου εξαιρουμένου, νομιμοποίησαν το δικαστήριο και τη διαδικασία. Και εκτός από τη σημαία του πολιτικού εγκλήματος που ανέλαβαν κυρίως να σηκώσουν ορισμένοι, αρθρώνοντας ένα λόγο τόσο πολιτικά ανιστόρητο και τόσο πια παρωχημένο, οι πάντες έριξαν τον πήχη τους στο ποινικό πεδίο.
Και αυτό ήταν για εκείνους που διαβάζουν πίσω απ’ τις γραμμές το νόημα της στάσης τους σ’ αυτή τη δίκη. Ακόμη και ο Αλέξανδρος Γιωτόπουλος στο ποινικό πεδίο είναι σαφές πως θα κινηθεί και για τη δική του η μάχη.
Και πέρα από τις σκευωρίες των Αμερικανοβρετανών που τον οδήγησαν στο εδώλιο του κατηγορουμένου, όπως είπε, πέρα από την εκδίκηση που παίρνουν οι Αμερικανοί «γιατί δεν συμβιβάστηκε και έβαλε μια βόμβα στην πρεσβεία επί χούντας», αυτό μας είπε ο ίδιος, ο φερόμενος ως αρχηγός της 17Ν, ο άνθρωπος που έχει το πιο βαρύ κατηγορώ αλλά και την ευθύνη, μας έδωσε το στίγμα του πως εκείνο που πάνω απ’ όλα τον ενδιαφέρει είναι τούτο: Να συρρικνώσει όσα τον κατηγορούν και να κλονίσει τα αποδεικτικά στοιχεία. Να αποτινάξει από πάνω του την ενοχή και να αποφύγει μια βαρύτατη καταδίκη. Μας είπε όμως και κάτι άλλο, πιο σημαντικό. Πως είναι εκείνος που και σήμερα μοιράζει το παιχνίδι. Είναι αυτός που καθορίζει τη γραμμή, επιλέγοντας γι’ αυτόν την άρνηση των κατηγοριών με τον μανδύα των σκευωριών και της πολιτικής θολούρας.
Και ο Κουφοντίνας, που τουλάχιστον είχε μια θέση σταθερή – «αναλαμβάνω» έχει πει από καιρό «τις πολιτικές ευθύνες για τη δράση της 17Ν» -, μας ξεκαθάρισε προτού η εβδομάδα κλείσει αυτή η φράση τι άλλο εμπεριέχει. Και προτού η αυλαία της πρώτης εβδομάδας πέσει το διευκρίνισε το θέμα, μιλώντας για πρώτη φορά «και για τις ποινικές», για να προσθέσει με μια σημασία αυτονόητη πως «επαναστατική ήταν η οργάνωση και αρχηγό δεν είχε».
Ο Κουφοντίνας βέβαια όλες τις πρώτες ημέρες ήταν εκείνος ο οποίος στη δίκη μίλησε. Ηταν εκείνος που επιχείρησε να αρθρώσει ένα λόγο. Να πει για «ειδικές ποινές», για «νόμους ειδικούς» και για προειλημμένες αποφάσεις. Να πει απευθυνόμενος στον πρόεδρο «θα είσθε ένας πρόεδρος που θα τελειώσει την καριέρα του ως ένας πρόεδρος διορισμένος, που θα επιβάλει βαρύτατες ποινές με ανύπαρκτα στοιχεία». Για να εισπράξει την απάντηση: «Διορισμένο θα με πεις; Διορίστηκα μονάχα μία φορά με εξετάσεις πριν από 30 χρόνια».
ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ Πολλές γραμμές
Οι υπερασπιστές, οι οποίοι συμπληρώνουν το τοπίο, έδωσαν και εκείνοι μια πρόγευση. Με τις ενστάσεις που δεν τέλειωσαν ακόμη – εκείνη για το πολιτικό του εγκλήματος και για την αναρμοδιότητα του δικαστηρίου, που μόλις έχει αρχίσει – είπαν πολλά και ενδιαφέροντα, πολλά που συνηγορούν στην άποψη πως το υπερασπιστικό καθήκον είναι μια σημαντική παράμετρος και σε αυτή τη δίκη, είπαν όμως και πολλά που δεν χρειάζονται αφού πολλές φορές κινήθηκαν στη λογική του «δυο φορές κουκιά με λάδι». Ξεχώρισαν οι σοβαροί, αυτοί που δεν κάνουν σόου, ξεχώρισαν εκείνοι που τους ενδιαφέρει η τύχη του πελάτη τους και η απόφαση στο τέλος αλλά και εκείνοι που δεν ξεκαθάρισαν τον ρόλο του πελάτη τους και τον δικό τους ρόλο. Το ίδιο ισχύει και για την πολιτική αγωγή. Και εδώ υπάρχει πανσπερμία.
Η ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ Ποιες δολοφονίες θα εξετασθούν πρώτες
Η δεύτερη εβδομάδα της δίκης θα είναι η εβδομάδα όπου οι ενστάσεις θα κορυφωθούν. Την Τρίτη θα συνεχισθεί η συζήτηση για το πολιτικόν ή μη του εγκλήματος της τρομοκρατίας και συνακόλουθα ποιο δικαστήριο θα τους δικάσει (το παρόν, που συγκροτείται μόνον από δικαστές, ή άλλο, μεικτό με ενόρκους).
Η υπεράσπιση θα δώσει μάχη για τη συγκεκριμένη ένσταση και οι προβλέψεις για δύο τουλάχιστον ημέρες συζήτησης στο ακροατήριο είναι μάλλον αισιόδοξες. Και έπονται άλλες από τους υπερασπιστές των κατηγορουμένων: ενστάσεις που αναφέρονται κυρίως στην προδικασία, σε ακυρότητες πολλές για θέματα που, όπως θα υποστηριχθεί, σχετίζονται με τη νομιμότητα προανακριτικών ενεργειών ή με τις παραλείψεις κατά το ίδιο στάδιο.
Ετσι, στο ραντεβού που έκλεισε ο πρόεδρος με τους δεκάδες μάρτυρες για μεθαύριο Τρίτη το δικαστήριο δεν θα είναι συνεπές. Οπως όμως πρότεινε ήδη ο εισαγγελέας κ. Βασίλειος Μαρκής, τα ονόματα των μαρτύρων θα εκφωνηθούν και το δικαστήριο θα τους πει πότε περίπου θα ξεκινήσει ουσιαστικά η δίκη για να έλθουν εκείνοι που έχουν κληθεί για την πρώτη υπόθεση του κατηγορητηρίου.
Η έναρξη της ουσιαστικής δίκης ωστόσο είναι το ζητούμενο. Το δικαστήριο δίνει μάχη με τον χρόνο σ’ αυτή τη δίκη, μάχη με τις παραγραφές και με τα δεκαοκτάμηνα των προσωρινών κρατήσεων των κατηγορουμένων, που τρέχουν και αυτά παράλληλα με τη δίκη.
Αλλά πώς θα δικάζει το δικαστήριο, με ποια σειρά; «Με χρονολογική» είναι η απάντηση. Και μία μία τις υποθέσεις. Θα ξεκινήσει δηλαδή από τη δεκαετία του ’80, εκεί που σταματάει η παραγραφή, και θα έλθει ως το σήμερα. Με τελευταία τη δολοφονία Σόντερς και την έκρηξη της βόμβας στο λιμάνι.
Η πρώτη δικογραφία που θα σηματοδοτήσει και την έναρξη της δικαστικής έρευνας θα είναι εκείνη με θύμα τον Ελληνοαμερικανό Ρόμπερτ Τσαντ. Σε καθεμία υπόθεση θα εξετάζονται οι μάρτυρες που έχουν ήδη κληθεί, θα παίρνουν μέρος οι κατηγορούμενοι που εμπλέκονται ή εκείνοι που τους αφορά το θέμα, οι δικηγόροι θύματος και κατηγορουμένων και μόλις η έρευνα τελειώνει θα ανοίγει ο επόμενος φάκελος.