κείνο που ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Ρομάνο Πρόντι, από τις πρώτες ημέρες των διαπραγματεύσεων όταν το Σχέδιο Αναν αποτελούσε αντικείμενο διαβουλεύσεων, είχε δηλώσει για τη δυνατότητα αποκλίσεων από το ευρωπαϊκό κεκτημένο μπορεί ελάχιστα να προβλήθηκε, προσέγγιζε όμως με εύσχημο αλλά σαφή τρόπο την πραγματικότητα. Διότι στα πολλά και δισεπίλυτα ερωτήματα που προκύπτουν σχετικά με τους περιορισμούς και τις αποκλίσεις που επιβάλλει το Σχέδιο Αναν σε σχέση με το ευρωπαϊκό κεκτημένο, οι απαντήσεις που οριοθετούνται, κυρίως στο πεδίο της πολιτικής, έχουν και τη νομική τους πλευρά, πλευρά που συναρτάται με τις αποφάσεις του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων αλλά και του Δικαστηρίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, γνωστότερου ως Δικαστηρίου του Στρασβούργου.
«Το Βήμα» απευθύνθηκε σε ευρωδικαστές σε μια προσπάθεια προσέγγισης της πραγματικότητας σε ό,τι αφορά τους περιορισμούς της εγκατάστασης, της ελεύθερης διακίνησης, της απόκτησης περιουσίας, της ελεύθερης απασχόλησης που επιβάλλονται με το Σχέδιο Αναν, και μάλιστα συγκεκριμένους χρονικά.
Και με ερωτήματα του τύπου αν οι περιορισμοί, οι αποκλίσεις από το ευρωπαϊκό κεκτημένο, είναι περιορισμοί που μπορούν να ανατραπούν, μπορούν να ακυρωθούν μελλοντικώς με δικαστικές αποφάσεις, οι ευρωδικαστές – ανωνύμως εννοείται λόγω της ιδιότητάς τους αλλά κυρίως του κινδύνου να αντιμετωπίσουν αιτήσεις εξαιρέσεως όταν κληθούν να εκδικάσουν τέτοιες υποθέσεις – έδωσαν το πλαίσιο των σεναρίων και των δυνατοτήτων που παρέχονται με βάση την ευρωπαϊκή νομιμότητα αλλά και το διεθνές δίκαιο. Μπορούν λοιπόν αυτοί οι περιορισμοί να ανατραπούν; Μπορούν οι Ελληνοκύπριοι να προσφύγουν και να πετύχουν με όπλο το διεθνές και το ευρωπαϊκό δίκαιο τη μη εφαρμογή των αποκλίσεων του Σχεδίου Αναν;
Σύμφωνα λοιπόν με εκτιμήσεις ευρωδικαστών, για τις αποκλίσεις από το ευρωπαϊκό κεκτημένο που επιβάλλει το Σχέδιο Αναν, υπάρχουν και προηγούμενα και δικαστικές δυνατότητες προστασίας.
Στα θέματα μάλιστα των περιορισμών που σχετίζονται με την ελεύθερη εγκατάσταση – το Σχέδιο Αναν, για παράδειγμα, κάνει λόγο για ποσοστό 5% – ή την απόκτηση περιουσίας ή την ελεύθερη διακίνηση υπηρεσιών, τα προηγούμενα που υπάρχουν είναι:
* Της Δανίας, η οποία απαγορεύει την απόκτηση δεύτερης κατοικίας στο έδαφός της σε άλλους ευρωπαίους πολίτες. H απόκλιση αυτή, αποτέλεσμα διαπραγματεύσεων, συμφωνήθηκε πριν από την επικύρωση της Συνθήκης του Μάαστριχτ και ισχύει γενικώς.
* Της Μάλτας, η οποία έχει επιτύχει απόκλιση από το ευρωπαϊκό κεκτημένο σε ό,τι αφορά το κυνήγι των αποδημητικών πουλιών. Και ενώ τα προηγούμενα υπάρχουν μόνο κατ’ εξαίρεση, εκείνο που δεν μπορεί να ισχύσει είναι οι αποκλεισμοί και οι εξαιρέσεις από το ευρωπαϊκό κεκτημένο να έχουν χαρακτήρα μόνιμο. Να ισχύουν δηλαδή στο διηνεκές. Για τον λόγο αυτόν, όπως δηλώνει προς «Το Βήμα» ο κ. B. Χριστιανός, ο οποίος μετείχε επί έτη από ελληνικής πλευράς στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, «και στο Σχέδιο Αναν οι περιορισμοί στην εγκατάσταση, στην απόκτηση περιουσίας ή στην ελεύθερη άσκηση επαγγελματικής δραστηριότητας δεν είναι μόνιμοι. Αλλά χρονικά ορίζονται έστω και αν τα χρονικά όρια είναι μεγάλα».
Με αυτά τα δεδομένα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις από παράγοντες του Δικαστηρίου Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, τυχόν προσφυγές για την ανατροπή αυτών των αποκλεισμών δεν πρόκειται να έχουν – το πιθανότερο – τύχη στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Με τη λογική βεβαίως, όπως υποστήριζαν, ότι οι περιορισμοί δεν είναι μόνιμοι στο Σχέδιο – αν αυτό τελικά ισχύσει – ούτε και διαρκείς στον χρόνο.
Και ενώ στο Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων οι ευχέρειες ανατροπών για τους περιορισμούς που επιβάλλει το Σχέδιο Αναν δεν είναι ευνοϊκές, δεν ισχύει το ίδιο για το Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων – το Δικαστήριο του Στρασβούργου, το δικαστήριο δηλαδή που δικαίωσε την κυρία Λοϊζίδου. Εκεί μπορούν, όπως δηλώνουν παράγοντες του ίδιου του Δικαστηρίου, να ασκηθούν προσφυγές από Ελληνοκυπρίους – και μπορούν και να ευδοκιμήσουν – αν ζητήσουν την εφαρμογή όχι πια της ευρωπαϊκής νομοθεσίας αλλά της Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
H δικαίωσή τους όμως, όπως διευκρινίζει ο κ. Χριστιανός, δεν θα είναι να επιτραπεί η εγκατάστασή τους ή η απόκτηση περιουσίας ή η άρση των όποιων περιορισμών επιβάλλει το Σχέδιο Αναν, αν τελικώς ισχύσει με την επικύρωσή του διά δημοψηφίσματος. Εκείνο που αναμένεται να γίνει είναι η καταδίκη και η παροχή υπέρογκων αποζημιώσεων για όσα οι πολίτες στερούνται με τον αποκλεισμό τους στην άσκηση συγκεκριμένων δικαιωμάτων. Ο δρόμος λοιπόν προς το Στρασβούργο είναι ανοικτός και οι δυνατότητες δικαίωσης με βάση προηγούμενες αποφάσεις του δικαστηρίου ίσως δεδομένες.
Εν κατακλείδι: Ευχέρειες υπάρχουν, αλλά ευχέρειες που περνούν μέσα από τη διελκυστίνδα του χρόνου, των δικαστικών διαδρομών, έχουν χαρακτήρα δικαίωσης, μπορεί πολιτικά να έχουν τη σημασία τους, αλλά στις περιπτώσεις που η πολιτική και το δίκαιο συγχέονται, όπως ευφυώς παρατήρησε έμπειρος περί τα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, «οι εξαιρέσεις κρίνονται στα όρια και οι πολιτικές πάντα υπερισχύουν».