Οι δικηγόροι, οι οποίοι αριθμούν περί τις 30.000 πανελλαδικώς, αντέδρασαν δυναμικά στην κυβερνητική απόφαση, έτσι όπως αρχικά παρουσιάστηκε για περιορισμό στην υποχρεωτική παρουσία τους στα συμβόλαια και μείωση των αμοιβών στις μεγάλες εταιρικές συμβάσεις, σηματοδοτώντας την αγωνία μιας πολυάριθμης επαγγελματικής τάξης με μοναδική κοινωνική διαστρωμάτωση που προσπαθεί να συντονίσει τον βηματισμό της στους σημερινούς ρυθμούς αλλά χωρίς καμία πυξίδα. Μπορούν όμως οι δικηγόροι με κόκκινη σημαία τα «κεκτημένα» να συνεχίσουν να παρέχουν νομικές υπηρεσίες που να καλύπτουν τις κοινωνικές ανάγκες, όταν τα πάντα γύρω τους αλλάζουν και μεταβάλλονται; Μπορούν να βαδίζουν τον γνώριμο δρόμο της παραδοσιακής δικηγορίας, όταν εκατοντάδες είναι οι ευρωπαίοι δικηγόροι που φθάνουν στις μεγάλες πόλεις, δεκάδες οι μεγάλες ξένες εταιρείες που βρίσκονται προ των πυλών και οι ανάγκες μας για νομική προστασία δεν είναι οι ίδιες;
Την απάντηση δίνει η ίδια η πραγματικότητα, πραγματικότητα που δύσκολα μπορεί να αποκρυβεί καθώς οι νόμοι της αγοράς καθορίζουν τα νέα δεδομένα και επιβάλλουν προβλήματα που απαιτούν λύσεις και μάλιστα άμεσες. Ετσι, το γεγονός προκύπτει από τα επίσημα στοιχεία του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών ότι κάθε μήνα περίπου 10-12 αλλοδαποί δικηγόροι καταφθάνουν μόνο στην πρωτεύουσα και ζητούν άδεια για να ασκήσουν δικηγορία δημιουργεί νέα δεδομένα.
* Το άνοιγμα των συνόρων
Οι ευρωπαίοι δικηγόροι που εγκαθίστανται στη χώρα μας (όχι μόνο στην Αθήνα) διεκδικώντας καλά κομμάτια στην πίτα της δικηγορικής ύλης, όπως δηλώνει μιλώντας στο «Βήμα» ο κ. Κυριάκος Μακαρώνας, μέλος της διοίκησης του ΔΣΑ και εκπρόσωπός του στον Ευρωπαϊκό Δικηγορικό Σύλλογο, «δεν εκπροσωπούν συνήθως τον εαυτό τους. Λειτουργούν για λογαριασμό μεγάλων δικηγορικών εταιρειών του εξωτερικού, οι οποίες δεν έχουν τις προϋποθέσεις για επαγγελματική δραστηριοποίηση στην Ελλάδα».
Και να σκεφθεί κανείς ότι δεν έχει περάσει παρά ένας περίπου χρόνος από τότε που άνοιξαν τα σύνορα στους ευρωπαίους δικηγόρους και η σχετική νομοθεσία που θέτει όρους και προϋποθέσεις (γνώση της ελληνικής γλώσσας, άδεια από τον κατά τόπους δικηγορικό σύλλογο, συμπαράσταση με έλληνα δικηγόρο κτλ.) μόλις άρχισε να εφαρμόζεται.
Και κοντά σε αυτό στις αρχές του χρόνου μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες παροχής δικηγορικών υπηρεσιών στο Λονδίνο, η Norton Rose, υπέβαλε ανοικτά αίτηση στον Δικηγορικό Σύλλογο της Αθήνας για να μπορέσει να ιδρύσει υποκατάστημα στη χώρα μας αλλά το αίτημά της απεκρούσθη. Το ανάχωμα που υψώθηκε ότι η ελληνική νομοθεσία δεν επιτρέπει τις κεφαλαιουχικές δικηγορικές εταιρείες ήταν το βασικό επιχείρημα στο οποίο στηρίχθηκε το «όχι» της ελληνικής πλευράς.
Ενώ οι ξένοι, όπως άλλωστε είναι φυσικό, διεκδικούν μερίδιο από την πίτα των νομικών υπηρεσιών στη χώρα μας (εν όψει μάλιστα των Ολυμπιακών του 2004 και των μεγάλων έργων) και οι έλληνες δικηγόροι που έχουν εφόδια να ακολουθήσουν το ορμητικό ποτάμι του ανταγωνισμού δεν στέκονται με σταυρωμένα χέρια.
* Η δημιουργία εταιρειών
Δεκάδες είναι οι δικηγορικές εταιρείες που γεννιούνται σε Αθήνα και Πειραιά συνασπίζοντας δυνάμεις και γνώσεις με έναν σκοπό: καλύτερες νομικές υπηρεσίες, περισσότερη εμβέλεια, μεγαλύτεροι πελάτες. Η πρόσφατη δημιουργία μιας από τις μεγαλύτερες εταιρείες (Καλλιμόπουλος, Λουκόπουλος, Χιωτέλης) με τριάντα και πλέον μετόχους-δικηγόρους είναι δηλωτική των συνενώσεων και της κινητικότητας στον χώρο της παροχής δικηγορικών υπηρεσιών. Παράλληλα δεν είναι λίγα πια και τα δικηγορικά γραφεία (εταιρείες) που περνούν τα σύνορα και δραστηριοποιούνται και στο εξωτερικό (Ευρώπη αλλά και Βαλκάνια), όπως το γραφείο του κ. Ι. Ρόκα (Ρουμανία, Βουλγαρία).
Και όλα αυτά, ενώ η νομοθεσία ακόμη δεν επιτρέπει τη δημιουργία κεφαλαιουχικών εταιρειών (μόνο την εργασία τους και την πελατεία τους μπορούν τώρα να εισφέρουν οι εταίροι-μέτοχοι) και η φορολόγηση των δικηγορικών εταιρειών δεν είναι άλλη από εκείνη των δικηγόρων φυσικών προσώπων…
Ωστόσο οι έλληνες δικηγόροι δεν έχουν μείνει πίσω μόνο στον τομέα της επαγγελματικής δράσης υπό εταιρική μορφή. Για αυτούς, το αρμόδιο υπουργείο και τους δικηγορικούς συλλόγους που τους εκπροσωπούν αποτελούν προς το παρόν «καινά δαιμόνια» τα της ασφάλισης του επαγγελματικού κινδύνου (να ασφαλίζονται, δηλαδή, οι δικηγόροι για τυχόν υπαίτια λάθη τους προς τους πελάτες τους, κάτι που εφαρμόζεται από χρόνια στο εξωτερικό), αλλά και η λήψη μέτρων για εκσυγχρονισμό στην άσκηση της δικηγορίας.
* Το ρολόι κινείται αργά
Ετσι η λεγόμενη συμβουλευτική δικηγορία, που αποτελεί, όπως λένε οι ειδικοί και οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ της δικαιοσύνης, το παρόν και το μέλλον στην παροχή των νομικών υπηρεσιών, ως σήμερα δεν βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος πολιτείας και δικηγόρων.
Οι προτάσεις για νομοθετική ρύθμιση, ώστε η επιδίκαση της δικαστικής δαπάνης (κυρίως δηλαδή της δικηγορικής αμοιβής) να εναρμονίζεται με την πραγματικότητα, δεν έχουν γίνει δεκτές ούτε έχουν σοβαρά απασχολήσει τους αρμοδίους. Σήμερα οι δικαστικές αποφάσεις επιδικάζουν δικαστικές δαπάνες συμβολικές (10.000, 20.000 ή 30.000 δρχ.), ενώ στην πραγματικότητα οι πολίτες έχουν πληρώσει κάποιες εκατοντάδες χιλιάδες στον δικηγόρο (η δικαστική δαπάνη πληρώνεται από εκείνον που έχασε τη δίκη).
Αλλά και ο θεσμός της χρονοχρέωσης που εισήχθη και στη χώρα μας δεν φαίνεται να υποστηρίχθηκε σοβαρά ούτε από τον Δικηγορικό Σύλλογο της Αθήνας, παρά τις προσπάθειες του προέδρου του κ. Αντ. Ρουπακιώτη που σθεναρά υπεραμύνθηκε της εφαρμογής του. Λίγοι είναι οι δικηγόροι που πληρώνονται με την ώρα από τον πελάτη τους για όσα τον συμβουλεύουν (η κατώτατη αμοιβή κατά ώρα είναι 20.000 δρχ.)
ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ Η εφαρμογή της εξωδικαστικής επίλυσης των διαφορών
Η εφαρμογή της εξωδικαστικής επίλυσης των αστικών διαφορών που ξεκίνησε τον περασμένο Σεπτέμβριο (δεν έχει ακόμη κλείσει χρόνο), όπως εκτιμούν στον ΔΣΑ, θα μπορούσε να συμβάλει στον εκσυγχρονισμό της παροχής νομικών υπηρεσιών και στην αναβάθμιση του ρόλου του δικηγόρου, εκτός από το γεγονός ότι θα μείωνε σημαντικά τον φόρτο των υποθέσεων που φθάνουν στα δικαστήρια. Αλλά ελάχιστα έχουν γίνει για να συνειδητοποιήσουν οι δικηγόροι ότι το νέο σύστημα τελικά τους συμφέρει.
Κι ενώ οι δικηγόροι κόπτονται για τη διασφάλιση «κεκτημένων» που οι εξελίξεις έχουν πια σαρώσει, ελάχιστα επικεντρώνεται το ενδιαφέρον των αρμοδίων σε θέματα όπως η θεσμοθέτηση μέτρων για την ενίσχυση των δικηγορικών δυνάμεων και την κατοχύρωση των δικηγορικών αμοιβών. Ο κ. Μακαρώνας με τη γνώση της ευρωπαϊκής πραγματικότητας δηλώνει ότι στη χώρα μας «η συνεργατική μορφή άσκησης της δικηγορίας, είτε με τη μορφή της αστικής επαγγελματικής εταιρείας είτε της κοινοπρακτικής, μπορεί να διεκδικήσει δικηγορική ύλη και να βελτιώσει τους όρους άσκησης της δικηγορίας».
Δεν είναι βέβαια και λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι οι τολμηρές λύσεις είναι οι λύσεις για τον επαγγελματικό εκσυγχρονισμό των δικηγόρων που μαστίζονται από υπερπληθυσμό. Προς την κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προβληματισμοί και του προέδρου του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών κ. Αντ. Ρουπακιώτη και άλλων που βλέπουν νηφάλια τις εξελίξεις καθώς και τις επαγγελματικές προοπτικές των δικηγόρων για καλύτερες νομικές υπηρεσίες και για απομάκρυνση από τα «κλισέ» του παρελθόντος.
Γιατί δεν μπορεί στις ημέρες μας, όπως επισημαίνει ο κ. Ευ. Ναυρίδης, μέλος της διοίκησης του Ταμείου Προνοίας Δικηγόρων Αθηνών, «να αρνούμαστε την πραγματικότητα και να είναι παράνομες (αν και υπάρχουν εκατοντάδες) οι ιστοσελίδες (sites) των δικηγόρων και των δικηγορικών εταιρειών, ενώ το θέμα αυτό, της διαφήμισης των δικηγορικών υπηρεσιών σε πολλές χώρες, ήδη έχει αντιμετωπισθεί», δίδοντας το μέγεθος της αναντιστοιχίας πραγματικότητας και αντιμετώπισης των ουσιαστικών δικηγορικών θεμάτων.
Με άλλα λόγια, οι δικηγόροι, οι πρόσφατες αντιδράσεις τους και το ενδιαφέρον των αρμοδίων αποτυπώνονται με τη λαϊκή ρήση «αλλού λαλούν οι κόκοροι κι αλλού γεννούν οι κότες…» (όπου κότες τα πραγματικά θέματα της παροχής νομικών υπηρεσιών).