Ο επίλογος για την εγχώρια τρομοκρατία δεν γράφεται με το τέλος της δίκης της 17N. H απόφαση των δικαστών, ιστορική εκ των πραγμάτων, δεν κλείνει τον κύκλο της ένοπλης βίας που άνοιξε μετά τη μεταπολίτευση και σημάδεψε για χρόνια τη χώρα και τη διεθνή παρουσία της. Στη δίκη της 17N που φεύγει μια άλλη, εκείνη για τον ΕΛΑ και την πολυσύνθετη δράση του, έρχεται. Οι δίκες για την τρομοκρατία αποτελούν έτσι κι αλλιώς μια ενότητα δικαστικής αποτίμησης του φαινομένου όπως συνολικά αντιμετωπίστηκε και από τις διωκτικές αρχές η δράση και των δύο οργανώσεων. Διότι εκείνοι που ξέρουν καλά και από την οπτική γωνία του ειδήμονος δεν κάνουν τους σαφείς διαχωρισμούς που επιφυλάσσει η κοινωνία στις δύο οργανώσεις. Γνωρίζουν τις υπόγειες διαδρομές και τις συνδέσεις εκεί που υπήρξαν και εκεί που καθόρισαν τη δράση της τρομοκρατίας στην Ελλάδα. Αλλά αν οι αλληλεπιδράσεις και οι υπόγειες διαδρομές των δύο, της 17N και του ΕΛΑ, δεν προέκυψαν από την πολύμηνη δικαστική διαδικασία στη δίκη της 17N και ενδεχομένως δεν καταστούν ορατές και ευδιάκριτες ούτε και στη δίκη για τον ΕΛΑ, οι δύο δίκες διαθέτουν συνάφειες και ταυτίσεις αλλά και διαφορές που έχουν σημασία.
Διαφορές ουσιαστικές και άλλες που αποτελούν της κοινής γνώμης προσλαμβάνουσες που ανταποκρίνονται ή δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Οπως και να ‘χει, πάντως, η μία δίκη, αυτή που φεύγει – για να ξεκινήσουμε από το δικαστικό πεδίο, τις ταυτίσεις αλλά και τις αποκλίσεις -, αποτελεί ένα σημαντικό προηγούμενο για πολλά τα οποία θα απασχολήσουν τους δικαστές που θα κρίνουν και τον ΕΛΑ.
Και το προηγούμενο αυτό αφορά μείζονος σημασίας για την εξέλιξη και της μιας και της άλλης δίκης, κυρίως εκείνης του ΕΛΑ, θέματα για τα οποία στις 8 Δεκεμβρίου που θα ανακοινωθεί η πρώτη απόφαση επί της ενοχής των δεκαεννέα της 17N θα πάρουμε μια γεύση.
Και πρώτα πρώτα ας αρχίσουμε από τα κληροδοτήματα. Τι κληροδοτεί η μία δίκη στην άλλη.
H δίκη της 17N που καταπιάστηκε με το πολιτικό ή μη του εγκλήματος της τρομοκρατίας και έδωσε απαντήσεις, πως οι δικαζόμενοι ως τρομοκράτες δεν είναι ούτε θεωρούνται πολιτικοί εγκληματίες, έχει δημιουργήσει ήδη ένα κεκτημένο. Ενα «δεδικασμένο» θα λέγαμε, με τα εισαγωγικά που προσδίδουν την ακρίβεια στον νομικό όρο.
Με την απόφασή του όμως στις 8 Δεκεμβρίου για το διαρκές ή το στιγμιαίο του αδικήματος της συμμετοχής σε μια τρομοκρατική οργάνωση, που είναι σημαντικό για τους δικαζομένους ως μέλη της 17N, θα καθορίσει εν πολλοίς και την επόμενη δίκη. Διότι στον ΕΛΑ ένα από τα μείζονος σημασίας θέματα που αναμένεται να προβληθούν και να αξιοποιηθούν ποικιλοτρόπως από τους κατηγορουμένους – αλλά όχι μόνον – θα είναι κυρίως τούτο: Ηταν ενεργή η οργάνωση όταν η εξάρθρωσή της την έφερε στο φως; Ηταν σε δράση ο ΕΛΑ ή εν υπνώσει από χρόνια;
Ο ισχύων αντιτρομοκρατικός, που εφαρμόζεται το πρώτον στη δίκη της 17N, θα αποτελέσει αντικείμενο δικαστικής προσέγγισης ως προς τον χρόνο που οι δικαζόμενοι ως τρομοκράτες θεωρούνται και άρα ήταν ενεργοί και η δράση τους ζώσα. Αυτό είναι το σημαντικό που κληροδοτεί η μία δίκη στην άλλη. Βεβαίως δεν είναι το μόνο. Πολλά επί μέρους και ουσίας θέματα που θα κριθούν στη δίκη της 17N και θα μας είναι γνωστά την επόμενη εβδομάδα θα δημιουργήσουν μια υποδομή, ας χρησιμοποιήσουμε αυτόν τον όρο, και για την άλλη που αναμένεται με την επόμενη χρονιά. Διότι, για να είμαστε σαφείς, μετά τον νέο χρόνο θα ανοίξει η αυλαία για τη δίκη των πέντε του ΕΛΑ, αφού ακόμη δεν έχει εκδοθεί το βούλευμα που θα αποφανθεί για την παραπομπή τους και για ποιο λόγο.
Αλλά οι δύο δίκες διαθέτουν διαφορές που είναι εμφανείς στον τρόπο που η κοινή γνώμη προσλαμβάνει και αντιλαμβάνεται τη δράση τους, κάνοντας τον διαχωρισμό που θα αποδειχθεί και από τη δίκη αν ισχύει περί ήπιας και περί σκληρής τρομοκρατίας. H δράση της 17N, έτσι όπως έχει προκύψει ως σήμερα και όπως έχει βιωθεί από την κοινωνία, ταυτίζεται με αυτό που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η σκληρή τρομοκρατία. H τρομοκρατία με τους ανθρώπους-στόχους, με τις δολοφονίες και με τα 45άρια. Για να συνεχιστεί ο διαχωρισμός σε ό,τι αφορά τον ΕΛΑ, που θεωρείται – αυτό είναι η γενική εντύπωση – μια οργάνωση η οποία επέλεξε πιο ήπια μέσα για να καταστήσει σαφή την παρουσία της αλλά και για να ασκήσει την ένοπλη βία.
Από τη δικαστική διερεύνηση που έχει γίνει ως τώρα – θα φανεί και στη δίκη – ο ΕΛΑ, με δράση πολύχρονη επίσης και εξαιρετικά σημαντική, διαθέτει πληθώρα εκρήξεων, εκατοντάδες τραυματίες, διαθέτει όμως και θύματα. Θύματα όπως ο αστυνόμος Βέλιος, που όμως δεν συγκρίνονται με εκείνα της 17N.
Ωστόσο ο διαχωρισμός μοιάζει επιφανειακός και τα στοιχεία της δικογραφίας δεν τον ενισχύουν. Και δικαιώνουν εκείνους οι οποίοι γνωρίζουν και χαρακτηρίζουν τον ΕΛΑ τη μήτρα της τρομοκρατίας που έδρασε στη χώρα μας. Αλλο αν η δράση της μιας ή της άλλης οργάνωσης παρουσιάζει διαφορές που δεν τις κάνουν ίδιες.
Από την άλλη, το προφίλ της δράσης του σε σχέση με εκείνο της 17N αλλά και το προφίλ των πρωταγωνιστών τους προσφέρεται για άλλου είδους αποτιμήσεις. Αλλο προφίλ έχει ο Αλέξανδρος Γιωτόπουλος και άλλο ο Χρήστος Τσιγαρίδας. Αλλο ο Σάββας Ξηρός και άλλο ο Κώστας Αγαπίου. Και άλλες βεβαίως διαδρομές. Αλλες πολιτικές καταβολές και άλλες πολιτικές αφετηρίες.
Ολες αυτές οι αποτιμήσεις που οδηγούν σε διάφορες κοινωνικές αποδοχές αλλά και σε ανοχές που ποικίλλουν θα καθορίσουν και τον τρόπο που θα αντιμετωπιστεί κοινωνικοπολιτικά η μία δίκη από την άλλη. Και η δίκη για τον ΕΛΑ, για να ξεκινήσουμε από εκεί, εκτιμούν πολλοί πως θα είναι μια δίκη με εξαιρετικό ενδιαφέρον.
Πού διαφέρουν οι δύο υποθέσεις
Μια προσέγγιση στο υλικό των δύο δικογραφιών δεν δικαιώνει εκείνους που κάνουν τον διαχωρισμό στο πεδίο της ποινικής αποτίμησης των πράξεων της 17N και του ΕΛΑ. Διαχωρισμό με βάση όχι τις πραγματικές διαφορές, οι οποίες υπάρχουν και είναι καταγεγραμμένες, στη δράση των δύο οργανώσεων και στον τρόπο των επιλογών τους, αλλά προκαλώντας συμπεράσματα που δεν προκύπτουν ούτε από τις δικογραφίες ούτε από την πραγματικότητα.
Εκεί ωστόσο όπου υπάρχουν διαφορές και πυροδοτούνται αυθαιρεσίες είναι στην ύπαρξη των στοιχείων που στηρίζουν τις κατηγορίες. Στη 17N τα επιβαρυντικά στοιχεία υπήρξαν συντριπτικά στο πεδίο και των ομολογιών αλλά και των πειστηρίων. Οι ομολογίες-ποταμοί των περισσότερων κατηγορουμένων, η παραδοχή του Δημήτρη Κουφοντίνα, έστω και αν κινήθηκε στο πολιτικό σκέλος, της αποδοχής της δράσης της οργάνωσης, κυρίως όμως τα ευρήματα σε δύο γιάφκες της οργάνωσης δεν αφήνουν περιθώρια για αμφιβολίες και για αμφισβητήσεις που σχετίζονται με την εμπλοκή των συγκεκριμένων που δικάζονται. Στη 17N ο οπλισμός της βρέθηκε και κατασχέθηκε. Υπάρχει.
Στον ΕΛΑ τα πράγματα δεν είναι τα ίδια. Δεν υπάρχουν γιάφκες, δεν υπάρχουν πειστήρια αυτού του τύπου. Βεβαίως υπάρχουν δακτυλικά αποτυπώματα, υπάρχουν μαρτυρίες και υπάρχουν και παραδοχές, με κορυφαία του Χρήστου Τσιγαρίδα που λέει ότι ήταν στον ΕΛΑ αλλά οριοθετεί χρονικά την παρουσία και τη δράση του. Οι άλλοι, οι Κώστας Αγαπίου, Ειρήνη Αθανασάκη και Αγγελέτος Κανάς, αρνούνται. Το ίδιο κάνει και ο Μιχάλης Κασσίμης, ο οποίος είναι ο πέμπτος που εμπλέκεται στη δράση του ΕΛΑ και της «1ης Μάη», που αποτελούν ουσιαστικά μία οργάνωση, με δύο εκδοχές κατά καιρούς. Διότι υπήρξαν και δύο σε ένα.
Το εύρος των στοιχείων είναι σαφώς διαφορετικό. Στη 17N είναι περισσότερα, στον ΕΛΑ λιγότερα. H δικαιοσύνη όμως είναι εκείνη που θα μας πει αν αρκούν. Διότι εκείνο που θα αποτελέσει την ουσία δεν θα εστιαστεί στα περισσότερα ή στα λιγότερα, αλλά στο αν αυτά που υπάρχουν είναι επαρκή και αποδεικνύουν εμπλοκή και συμμετοχή των προσώπων που κατηγορούνται.