Η δημοσίευση των δηλώσεων περιουσιακής κατάστασης των πολιτικών και άλλων θεσμικών παραγόντων, που πολλές φορές έχουν προκαλέσει αντιπαραθέσεις, εξαντλείται σε παραπολιτικό σχολιασμό για το ποιοι έχουν μεγάλη περιουσία, ποιοι είναι οι φτωχοί της πολιτικής και ποιοι οι πλούσιοι. Από τη σχετική διαδικασία κατά κύριο λόγο προκύπτει μόνο το «έσχες» –τι έχουν αποκτήσει– και όχι το πώς.
Ο έλεγχος του «πόθεν έσχες», όχι μόνον για τους πολιτικούς, αλλά και για τους 130.000 συνολικά υπόχρεους να υποβάλλουν δήλωση, έχει τόσο μεγάλα κενά που έχει από χρόνια μετατραπεί σε μια εντελώς τυπική διαδικασία. Ελεγχος ουσιαστικός επιχειρείται μόνο αν υπάρξει συγκεκριμένη καταγγελία, ή γίνει έρευνα με αφορμή κάποιο ποινικό αδίκημα.
Πάνω από δέκα υπηρεσίες ασχολούνται –και κάθε μία χωριστά– με τον έλεγχο της περιουσίας κρατικών λειτουργών, αυτοδιοικητικών παραγόντων, δικαστικών και στρατιωτικών, γενικών γραμματέων, επικεφαλής κρατικού ελέγχου εταιρειών, δημοσιογράφων, αστυνομικών και πάει λέγοντας. Aλλη υπηρεσία ελέγχει τους αστυνομικούς, άλλη τους πολιτικούς, άλλη τους δημοσιογράφους και πάντως για όλους έχει αρμοδιότητα η Αρχή για το Ξέπλυμα Μαύρου Χρήματος.
Η πολυδιάσπαση, το πλήθος των ελεγχομένων, η έλλειψη ψηφιακής πλατφόρμας που να δίνει τη δυνατότητα ουσιαστικής έρευνας για ό,τι δηλώνει ο καθένας, δημιουργούν στο κρίσιμο και σημαντικό θέμα του ελέγχου του «πόθεν έσχες» μεγάλες τρύπες, που εκθέτουν όχι μόνον το πολιτικό σύστημα, αλλά θέτουν –και αυτό έχει συμβεί αρκετές φορές– και ερωτήματα διαχείρισης δημόσιου χρήματος αλλά και διαφάνειας.
Αλλωστε, όταν δημοσιοποιούνται δηλώσεις πολιτικών, ελάχιστοι είναι εκείνοι που θεωρούν ότι έχουν πραγματικά ελεγχθεί. Η περίπτωση του πρώην βουλευτή της Ν.Δ. Ανδρέα Πάτση, που ήδη απασχολεί τη Βουλή, είναι ενδεικτική της αναποτελεσματικότητας των ελέγχων.
Κι αν αυτό ισχύει για τους πολιτικούς, που δεν είναι πολλοί, οι χιλιάδες υπόχρεοι εκτός πολιτικής, με το καθεστώς που ισχύει, είναι αναμενόμενο να περνούν κάτω από το ραντάρ των υπηρεσιών, ό,τι κι αν (δεν) δηλώνουν.
Η κατάσταση αυτή επείγει να αλλάξει σύντομα, ενόψει των τεράστιων χρηματοδοτήσεων που θα διοχετευθούν στη χώρα μας από το Ταμείο Ανάκαμψης. Το Ταμείο έχει θέσει μία βασική προϋπόθεση, πριν αρχίσουν οι ουσιαστικές εκταμιεύσεις: Τη ριζική αλλαγή της νομοθεσίας αλλά κυρίως και της ελεγκτικής διαδικασίας για το «πόθεν έσχες».
Προβλέπεται η δημιουργία πλατφόρμας για απλοποιημένη υποβολή των δηλώσεων – τον συντονισμό των ελέγχων για όλες τις κατηγορίες υποχρέων θα έχει μια επιτροπή.Ετσι η κυβέρνηση έχει δεσμευθεί ότι άμεσα, δηλαδή το αργότερο μέχρι το τέλος Φεβρουαρίου, θα έχει προχωρήσει και στις νομοθετικές αλλαγές και στις ψηφιακές μεταρρυθμίσεις για να μπορέσει το σύστημα του ελέγχου για τις δηλώσεις περιουσιακής κατάστασης να καταστεί αποτελεσματικό. Η πίεση από πλευράς Ταμείου για άμεση νομοθέτηση, οδήγησε σε επεξεργασία νομοσχεδίου που περιλαμβάνει νομικές διατάξεις, αλλά ορίζει και την πρακτική διαδικασία ελέγχου που θα ισχύσει στο εξής, με μεταβολή όλων των δεδομένων, καθώς προβλέπεται η δημιουργία πλατφόρμας μέσω της οποίας ο έλεγχος θα είναι σχετικά εύκολος και ως εκ τούτου ουσιαστικός.
Η πλατφόρμα με βάση το νομοσχέδιο της κυβέρνησης (έργο του υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής) θα δίνει τη δυνατότητα στον ίδιο τον ελεγχόμενο να υποβάλλει με ευκολία όλα τα δεδομένα της περιουσιακής του κατάστασης, πρωτίστως όμως θα παρέχει στις ελεγκτικές αρχές δυνατότητες εύκολης και άμεσης αναζήτησης.
Πέραν όμως της ψηφιακής υποδομής, στο όλο σύστημα για το «πόθεν έσχες» εισάγονται με το νομοθέτημα ορισμένες σημαντικές αλλαγές. Η πολυδιάσπαση της αρμοδιότητας σε διάφορες υπηρεσίες αντιμετωπίζεται με τη συγκέντρωση της ευθύνης σε μία επιτροπή, που θα έχει τον συντονισμό των ελέγχων για όλες τις κατηγορίες υποχρέων που υποβάλλουν «πόθεν έσχες».
Επίσης προβλέπεται στο εξής –και για πρώτη φορά– αυτοτελής υποχρέωση των συζύγων όσων προσώπων υπόκεινται σε έλεγχο «πόθεν έσχες», να υποβάλλουν σχετική δήλωση.
Ρυθμίζονται ακόμη θέματα ποινικής ευθύνης, καθώς προβλέπεται μόνον διοικητικό πρόστιμο σε περιπτώσεις ανακριβών δηλώσεων, όταν διαπιστωθεί ότι δεν υπήρχε μεταβολή της περιουσιακής κατάστασης, ενώ μέχρι τώρα σε τέτοιες περιπτώσεις, που ήταν πολλές, η συνέχεια δινόταν στο δικαστήρια. Με άλλα λόγια, αν ο υπόχρεος πολίτης απλά ξέχασε να δηλώσει κάτι, χωρίς όμως να έχει αποκρύψει περιουσιακό στοιχείο, θα έχει πρόστιμο και όχι ποινική δίωξη, όπως συνέβαινε μέχρι σήμερα.
Οι ποινές
Ομως σε περιπτώσεις ψευδών δηλώσεων, αν τα περιουσιακά στοιχεία που δεν δηλώθηκαν είναι πάνω από 300.000 ευρώ, η δίωξη θα είναι σε βαθμό κακουργήματος και οι ποινές μεγάλες, ενώ αν είναι κάτω από τις 300.000 θα είναι πλημμέλημα με μικρότερες ποινές. Το νομοσχέδιο το οποίο είναι έτοιμο, αναμένεται να τεθεί σε δημόσια διαβούλευση και να κατατεθεί προς ψήφιση στη Βουλή σύντομα και να ψηφιστεί πριν από το τέλος Φεβρουαρίου.