Το μεγαλύτερο μεταρρυθμιστικό εγχείρημα στη Δικαιοσύνη επιχειρεί τώρα η κυβέρνηση, προκειμένου να βρεθεί λύση στα χρόνια προβλήματα του δικαστικού μας συστήματος, που κατατάσσουν τη χώρα μας πολύ χαμηλά στον παγκόσμιο χάρτη, καθώς καταλαμβάνει την 146η θέση στην καθυστέρηση απονομής της δικαιοσύνης.
Το εγχείρημα για νέο δικαστικό χάρτη και δομικές αλλαγές στο δικαστικό σύστημα παρουσιάστηκε την εβδομάδα που μας πέρασε στον πρωθυπουργό από την πολιτική ηγεσία του υπουργείου Δικαιοσύνης και θα απασχολήσει το υπουργικό συμβούλιο εντός του μηνός.
Η ψήφισή του προωθείται άμεσα, καθώς αποτελεί ένα από τα βασικά προαπαιτούμενα του Ταμείου Ανάκαμψης που συνδέονται άρρηκτα με την εκταμίευση σημαντικών δόσεων.
Το νομοθέτημα, από τα βασικότερα μεταρρυθμιστικά πακέτα που είχε εξαγγείλει προεκλογικά ο πρωθυπουργός, επιφέρει σαρωτικές αλλαγές στη Δικαιοσύνη, με δεκάδες δικαστήρια που κλείνουν και άλλα τόσα που αλλάζουν και ενισχύονται, ενώ για πρώτη φορά από την εποχή του Ελευθέριου Βενιζέλου επιχειρείται να ενσωματωθούν στην πολιτική και ποινική δικαιοσύνη όλοι οι ειρηνοδίκες.
Το πακέτο των αλλαγών, που είναι μεγάλο και σύνθετο, προκαλεί έντονες αντιδράσεις από τους δικαστές, που φθάνουν μέχρι τον Αρειο Πάγο, ενώ φαίνεται πως οι δικηγόροι συμφωνούν σε πολλά και διατηρούν επιφυλάξεις σε ορισμένες ρυθμίσεις του νομοσχεδίου.
1. Στα «δύο» το Πρωτοδικείο Αθηνών
Σε ό,τι αφορά την Αθήνα, που σηκώνει το βάρος χιλιάδων υποθέσεων του συνόλου σχεδόν των κατοίκων του λεκανοπεδίου, οι αλλαγές που προβλέπονται με το κυβερνητικό νομοσχέδιο είναι καθοριστικές.
Το Πρωτοδικείο Αθηνών, το μεγαλύτερο της χώρας, «κόβεται» στα δύο. Δημιουργούνται δύο Πρωτοδικεία Αθηνών: ένα ποινικό για τις ποινικές υποθέσεις και ένα πολιτικό για τις αστικές, εμπορικές και λοιπά. Το ποινικό θα στεγάζεται στα δικαστήρια της πρώην Σχολής Ευελπίδων και το άλλο θα στεγαστεί στο δικαστικό μέγαρο που δημιουργείται ήδη πίσω από τον Αρειο Πάγο, στην περιοχή της λεωφόρου Αλεξάνδρας.
Τα δύο πρωτοδικεία θα έχουν ενιαία διοίκηση, όπως είναι και σήμερα, ενώ οι δικαστές θα υπηρετούν στο ποινικό ή στο πολιτικό πρωτοδικείο για μία διετία και θα αλλάζουν, για να μπορούν να έχουν εμπειρία στην επίλυση και των ποινικών και των αστικών υποθέσεων.
Διχοτόμηση, ενδεχομένως, να προβλεφθεί –ακόμη δεν έχει κλείσει το θέμα– και για το Πρωτοδικείο Πειραιώς, ενώ για τη Θεσσαλονίκη το δικαστήριο μένει ως έχει.
Σημαντική είναι η αλλαγή που προβλέπεται για το σύνολο των δήμων του παραλιακού μετώπου της Αθήνας.
Στο εξής, όλοι αυτοί οι δήμοι θα υπάγονται στα δικαστήρια του Πειραιά (το Φάληρο, ο Αλιμος, η Γλυφάδα, η Βούλα, η Καλλιθέα, ο Ταύρος κ.λπ.).
Το γεγονός ότι δήμοι με πάνω από ενάμισι εκατομμύριο κατοίκους «φεύγουν» από την Αθήνα για τα δικαστήρια του Πειραιά, εκτιμάται ότι θα επιφέρει μεγάλη αποσυμφόρηση στο πρωτοδικείο και γενικότερα στα δικαστήρια της Αθήνας.
Τα δικαστήρια του Πειραιά, που αναμένεται να στεγαστούν σε σύγχρονο και μεγάλο δικαστικό μέγαρο, εκτιμάται πως με ενισχύσεις προσωπικού μπορούν να σηκώσουν το βάρος των πρόσθετων χιλιάδων υποθέσεων.
2. Δεν αλλάζει η μεθόριος
Η διχοτόμηση του Πρωτοδικείου Αθηνών και η αφαίρεση πολλών δήμων από την αρμοδιότητά του και η υπαγωγή τους στα δικαστήρια του Πειραιά υπήρξαν εξάλλου από τις βασικές προτάσεις που κατέθεσε η Παγκόσμια Τράπεζα με πόρισμά της προς την κυβέρνηση για τις αλλαγές στη Δικαιοσύνη. Η Παγκόσμια Τράπεζα είχε προσληφθεί ως σύμβουλος της ελληνικής κυβέρνησης για τις μεταρρυθμίσεις στη Δικαιοσύνη, καθώς έχει τεχνογνωσία ανάλογη από πολλές χώρες διεθνώς και στα τέλη του 2023 υπέβαλε το πόρισμά της, το οποίο δημοσίευσε η «Κ» στις 17 Δεκεμβρίου.
Η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Δικαιοσύνης, όπως προκύπτει από το σχέδιο των μεταρρυθμίσεων που υποβλήθηκε στον πρωθυπουργό από τον υπουργό Γιώργο Φλωρίδη και τον υφυπουργό Ιωάννη Μπούγα, δεν υιοθετεί το σύνολο των προτάσεων της Παγκόσμιας Τράπεζας. Οι αποκλίσεις του σχεδίου από τη φόρμουλα της Τράπεζας είναι σοβαρές. Η πιο χαρακτηριστική ίσως είναι πως στις νησιωτικές περιοχές και στις παραμεθόριες δεν γίνονται αλλαγές στον δικαστικό χάρτη, δηλαδή δεν κλείνουν δικαστήρια, όσο μικρά και αν είναι, αλλά σε πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις υπάρχουν επιμέρους μεταβολές. Η ανάγκη προστασίας των μικρών οικισμών στη νησιωτική Ελλάδα και στους παραμεθόριους νομούς καθόρισε τη εν λόγω επιλογή, που είχε επίσης προταθεί και από την Παγκόσμια Τράπεζα.
3. Εξι μικρά πρωτοδικεία στην Αττική
Και ενώ το Πρωτοδικείο Αθηνών διχοτομείται, στο λεκανοπέδιο κλείνουν τα 13 ειρηνοδικεία που λειτουργούν σήμερα, σε διάφορες περιοχές, όπως το Μαρούσι, το Χαλάνδρι, το Ιλιον, το Περιστέρι, το Κορωπί, το Λαύριο και αλλού. Η συνολική κατάργηση των ειρηνοδικείων, που έως σήμερα εκδίκαζαν υποθέσεις χαμηλής αξίας και τα τελευταία χρόνια είχαν την ευθύνη για την εφαρμογή του λεγόμενου «νόμου Κατσέλη», προβλέπεται για όλη την Αττική. Στη θέση τους δημιουργούνται νέα έξι μικρά πρωτοδικεία που θα εδρεύουν σε Περιστέρι, Μαρούσι, Κορωπί, Λαύριο, Ιλιον και Αγία Παρασκευή. Αυτά θα έχουν αρμοδιότητα σε σοβαρότερες υποθέσεις, με την πρόβλεψη ότι και οι πολίτες των περιοχών αυτών θα διευκολύνονται, αφού για πολλές υποθέσεις τους δεν θα κατεβαίνουν στην Αθήνα και επιπλέον το κεντρικό Πρωτοδικείο Αθηνών δεν θα επιβαρύνεται. Για την ίδρυση των νέων έξι μικρών πρωτοδικείων στο λεκανοπέδιο, οι δικηγόροι σύμφωνα με πληροφορίες δεν προβάλλουν ιδιαίτερες αντιρρήσεις, ενώ είναι ριζικά αντίθετοι με το κλείσιμο εφετείων ανά την επικράτεια και πρωτοδικείων σε κάθε νομό, όπως έχει αποφασίσει και η ολομέλεια των δικηγορικών συλλόγων της χώρας, θέση που υποστηρίζει με δήλωσή του στην «Κ» και ο πρόεδρός της, Δημήτρης Βερβεσός.
4. Κλείνουν 64 ειρηνοδικεία
Σε κάθε νομό μένει μόνον ένα κεντρικό πρωτοδικείο, κυρίως στην πρωτεύουσα του νομού, για παράδειγμα στην Αρκαδία, το πρωτοδικείο θα λειτουργεί στην Τρίπολη, στη Λακωνία στη Σπάρτη, ενώ όπου υπάρχουν δύο, για παράδειγμα στην Αιτωλοακαρνανία, όπου έχει πρωτοδικείο και το Μεσολόγγι και το Αγρίνιο, κεντρικό πρωτοδικείο θα λειτουργεί μόνον ένα.
Ολα τα ειρηνοδικεία που λειτουργούν σήμερα στις πρωτεύουσες των νομών κλείνουν. Συνολικά 64 σε όλη την επικράτεια. Επίσης κλείνουν οριστικά μικρά ειρηνοδικεία σε πολλές περιοχές που είχαν πολύ μικρή «κίνηση» με λίγες υποθέσεις και στην ουσία υπολειτουργούσαν. Αυτά κλείνουν και δεν αντικαθίστανται με κάποιο άλλο.
Δεν κλείνει, όμως, κανένα δικαστήριο, όσο μικρό κι αν είναι, σε νησιά και παραμεθόριες περιοχές. Τι γίνεται ωστόσο με τα ειρηνοδικεία που λειτουργούν σήμερα σε διάφορες πόλεις ή κωμοπόλεις, δηλαδή δεν είναι ούτε στις πρωτεύουσες των νομών, όπου όλα τα ειρηνοδικεία κλείνουν, ούτε είναι τόσο μικρά που να καταργούνται;
Αυτά τα ειρηνοδικεία κλείνουν, αλλά αντικαθίστανται από μικρά πρωτοδικεία. Για παράδειγμα, στο Γύθειο κλείνει το ειρηνοδικείο και γίνεται μικρό πρωτοδικείο, που θα δικάζει σοβαρότερες και περισσότερες υποθέσεις. Το ίδιο στο Αίγιο, στην Κάρυστο, στο Αγρίνιο, αφού το κεντρικό πρωτοδικείο του νομού θα λειτουργεί στο Μεσολόγγι.
Σε ό,τι αφορά τα εφετεία, 19 λειτουργούν σήμερα, και δεν κλείνει κανένα. Ομως, σε πολλά επεκτείνεται η αρμοδιότητά τους. Για παράδειγμα, στο Εφετείο Καλαμάτας θα υπάγεται στο εξής και το μικρό πρωτοδικείο του Γυθείου, ενώ μέχρι τώρα υπαγόταν στο Ναύπλιο.
5. «Μάνατζερ» στα δικαστήρια
Το νομοσχέδιο της κυβέρνησης επιφέρει και άλλες πολύ σημαντικές αλλαγές. Για παράδειγμα, στα μεγάλα δικαστήρια, όπως της Αθήνας, του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης, προβλέπεται η τοποθέτηση ειδικών «μάνατζερ» που θα ασχολούνται με θέματα καθημερινής λειτουργίας και οργάνωσης του δικαστηρίου, όπως προμήθειες υλικών, επισκευές, υλικοτεχνικές υποδομές, ελλείψεις κ.λπ. Οι διοικήσεις των δικαστηρίων βέβαια θα συνεχίσουν να επιλέγονται με ψηφοφορία από τους ίδιους τους δικαστές, στο πλαίσιο του θεσμού της αυτοδιοίκησης της Δικαιοσύνης, που ισχύει για δύο και πλέον δεκαετίες με σχετική επιτυχία.
Δίπλα στις εκλεγμένες διοικήσεις θα τοποθετούνται οι ειδικοί που θα προέρχονται, κατά την πρόβλεψη του κυβερνητικού σχεδίου, από το Ταμείο Χρηματοδότησης Δικαστικών Κτιρίων, το λεγόμενο ΤΑΧΙΔΚ, που λειτουργεί στο υπουργείο Δικαιοσύνης, αλλά θα ενισχυθεί με προσωπικό και με πόρους.
6. Η «μετάταξη» 962 ειρηνοδικών
Τώρα σε ό,τι αφορά τους ειρηνοδίκες, 962 συνολικά, που αποτελούν το ένα τρίτο του συνόλου των δικαστών μας, η ενσωμάτωσή τους στα πρωτοδικεία αποτελεί δομική αλλαγή στη Δικαιοσύνη. Το σχέδιο αυτό είχε επιχειρηθεί πολλές φορές στο παρελθόν, από την εποχή του Ελευθερίου Βενιζέλου με τελευταία απόπειρα της κυβέρνησης Σημίτη, χωρίς να επιτευχθεί.
Το κυβερνητικό σχέδιο για το συγκεκριμένο θέμα, που είναι εξαιρετικά σύνθετο, αποτελεί μέχρι την τελευταία στιγμή αντικείμενο διαβούλευσης. Η απόφαση πάντως για ενοποίηση των ειρηνοδικών στην ποινική και πολιτική δικαιοσύνη δεν αλλάζει, όπως δηλώνει στην «Κ» ο υφυπουργός Ιωάννης Μπούγας που τρέχει τις μεταρρυθμίσεις στο πλευρό του Γιώργου Φλωρίδη. Θα συζητηθεί μόνον ο τρόπος.
Οι δικαστές, η Ενωση Δικαστών και Εισαγγελέων έχουν έντονες αντιρρήσεις για τη μετατροπή των ειρηνοδικών σε πρωτοδίκες, καθώς η πρόεδρος της ενώσεως, Μαργαρίτα Στενιώτη, επισημαίνει στην «Κ» ότι κάτι τέτοιο δεν πρέπει να γίνει και αντιπροτείνει τα κλείσουν τα ειρηνοδικεία, όπου δεν έχουν δουλειά, και τα υπόλοιπα να μείνουν με αυξημένες αρμοδιότητες και την ευθύνη να δικάζουν και σοβαρότερες υποθέσεις.
Αντιρρήσεις, και μάλιστα έντονες, ωστόσο, έχει για τους ειρηνοδίκες και την ένταξή τους στην ποινική και πολιτική δικαιοσύνη και ο Αρειος Πάγος, μια και η ηγεσία του, σύμφωνα με πληροφορίες, δεν αποδέχεται τις προτεινόμενες ρυθμίσεις και θεωρεί ότι ακόμη και αν ψηφιστούν, δεν θα «περάσουν» από τη διοικητική ολομέλεια του Αρείου Πάγου.